به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ماسال، طرح ساماندهی و بهسازی گلزارهای شهدا، یکی از مهمترین برنامه هایی است که در سالهای اخیر به منظور ترویج فرهنگ دفاع مقدس در کشور و از جمله در شهرستان ماسال و شاندرمن صورت پذیرفته و موجب تفاوتهای اساسی در چشم انداز و کارکرد گلزارهای شهدا نسبت به گذشته شده است.

طرح ساماندهی از دغدغه مثبت مسئولان امر نسبت به شهدا و دفاع مقدس برآمده و قرار بود برخی کاستیها و اشکالات موجود در گلزارها را رفع کند. مسئولان می خواستند فضای گلزار در شأن مقام شهدا باشد، رنگ کهنگی از آن برچیده شود و با یکسان سازی مزارها، گلزار نمای مرتبی به خود بگیرد. اما به واسطه عواملی چون بی تدبیری متولیان، نگاه فنی و غیرفرهنگی مجریان، و غفلت و بی خبری مردم، این طرح تبدیل به فاجعه بزرگی شد که نه تنها کمکی به نشر ارزشهای دفاع مقدس نکرد بلکه منجر به نابودی و از بین رفتن نسبی اعتبار و اثرگذاری یکی از ارزشمندترین نمادهای تاریخی و پایگاه های فرهنگی انقلاب اسلامی شد. تا جایی که امروز دیگر از بنیاد شهید و بنیاد حفظ آثار گرفته تا کارشناسان و پیشکسوتان دفاع مقدس، فعالان فرهنگی و تشکلهای دانشجویی، همه و همه بر اشتباه بزرگ رخ داده در طرح متفق القول هستند.

در آخرین موارد نیز، در ماههای گذشته ساماندهی گلزارهای شهدای وادی رحمت تبریز و دارالسلام خوی به صورت سلیقه ای و با نظر مسئولان محلی آغاز شده بود که با واکنش خانواده های شهدا و فعالان فرهنگی و به دستور مقامات کشوری بنیاد شهید متوقف شد.

غرض از بیان این مقدمات، هوچی گری رسانه ای برای جذب مخاطب و یا پیدا کردن مقصر نبوده و نیست، بلکه بر آنیم تا با برشمردن ذکر نقاط ضعف و قوت موجود در طرح اجرایی ساماندهی گلزار شهدای ماسال و گلزار شهدای شاندرمن، نکاتی کاربردی و عملیاتی به متولیان بنیاد شهید شهرستان ارائه کنیم، به این امید که در اسرع وقت این نقاط ضعف اصلاح شوند. نکته قابل توجه آن است که در بیان این نکات تنها به دو گلزار نامبرده توجه شده است و این نکات لزوماً قابل تعمیم به سایر گلزارهای استان و کشور نیستند.[۱]

نقاط قوت:

۱- نظم و ترتیب و ساماندهی شکل گرفته در گلزارها: به دلایل مختلف، فضای کلی گلزارهای شهدای ماسال و شاندرمن پیش از ساماندهی دچار اندکی بی نظمی و بدقوارگی بود که با اجرای طرح ساماندهی این مشکل برطرف شده است.

۲- ایجاد ظاهری تازه و از بین بردن رنگ کهنگی از گلزارها: طبیعتاً کهنگی فضا هم موجب دلزدگی زائران مزار می شد، هم در شأن شهدا نبود و هم اینکه نفس کهنگی می توانست زمینه از بین رفتن آثار شهدا باشد. بنابراین نوسازی گلزار را باید از دیگر مزایای اجرای طرح ساماندهی دانست.

نقاط ضعف:

۱- حذف قفسه های آلومینیومی، عکس شهدا و اسناد دفاع مقدس: قفسه های آلومینیومی گلزارها، فضایی بودند که خانواده های شهدا با سلیقه خود عکسی از شهیدشان را در آن قرار می دادند و در کنار این عکس نیز وسایلی همچون آینه، گل، شمع، وسایل شخصی، قرآن کریم یا کتابچه های دعا، عکس امام و رهبری و… را می گذاشتند. به این ترتیب حذف این قفسه ها ـ که یک فرصت فرهنگی بی نظیر برای انس نسل جدید با شهدا و گلزار شهدا، انتقال پیام شهدا به مردم و نسل جدید، و ارائه تصویری از فرهنگ و اعتقادات خانواده های شهدا (به عنوان بخشی از بدنه مردم) بودند ـ مستقیماً به منزله از بین بردن یکی از بهترین زمینه ها و فرصتهای فرهنگی برای ترویج و انتقال فرهنگ شهدا محسوب می شود. قطعاً عکس مبهم حکاکی شده روی سنگ مزارهای دو گلزار ماسال و شاندرمن هرگز نخواهد توانست جای تصاویر گویا و جذاب سابق شهدا را در قفسه ها پر کند. جالب این است که اخیراً در قبرستانهای شهرستان که متعلق به مردم عادی است خانواده ها جهت زنده نگه داشتن یاد درگذشتگانشان، بر مزارشان قفسه های آلومینیومی نصب می کنند و عکس اموات را در آنها می گذارند، اما در اجرای طرح ساماندهی چیزی که برای مردم عادی هم مرسوم است از شهدا دریغ شد.

۲- حذف جملات زیبای وصیت نامه های شهدا: در شکل اولیه گلزارهای شهدا، روی بسیاری از مزارهای شهدا، جملاتی زیبا از وصیت نامه شهدا درج شده بود، جملاتی که خود بهانه ای بودند برای تکان دادن و بیدار ساختن نسل جدید و انس گرفتن آنها با گلزار. کدام دانش آموز و یا دانشجویی بود که اگر سر مزار شهید فلاح می رفت با دیدن جمله زیبای وصیت نامه شهید ـ که گفته بود پدرم و مادرم و درسم را رها کردم تا در دانشگاه الهی شرکت کنم ـ لااقل برای لحظاتی تکان نمی خورد و اثر نمی گرفت؟ جای بسی تأسف است که این جملات ناب شهدا نیز در جریان اجرای طرح ساماندهی از روی سنگ مزارهای گلزارهای ماسال و شاندرمن حذف شد و به جای آن جملاتی عمدتاً کلیشه ای که همه بارها و بارها شنیده اند نوشته شد و عجیب آنکه روی بسیاری از سنگ مزارها، همان جملات کلیشه ای تکرار شده است.

۳- یکسان و تکراری شدن مزارها و حذف تنوع: قبل از ساماندهی، رنگ سنگ مزارها، نوشته های حکاکی شده بر آن و نیز محتوای موجود در قفسه های آلومینیومی که برگرفته از ابتکارات خانواده های شهدا بود تنوعی زیبا به گلزار بخشیده بود. این تنوع خود بهانه ای بود برای اینکه زائران کنجکاو شوند بر سر تک تک مزارها حاضر شوند و با دقت محتوای نوشتاری و تصویری و تجسمی موجود در هر مزار را به دقت وارسی کنند. اما همسان سازی مزارها در جریان طرح ساماندهی موجب شده تا عمده زائران به حضور بر سر یکی دو مزار اکتفا کنند، چرا که می دانند تنها تفاوت مزارها در شناسنامه شهید است که آن هم چندان با هم تفاوت نمی کند، همه اهل یک جا هستند و سنشان هم عمدتاً نزدیک به هم است. بنابراین اگرچه که یکسان ساختن مزارها موجب شده است که همچون قبرستانهای کشته شدگان جنگ در کشورهای غربی، این مزارها در یک ردیف و مرتب دیده شوند اما تنوع گلزار که یک ویژگی مهم برای جذب زائر بود از بین رفت. می گویند خبرنگاری فرانسوی که برای تهیه گزارشی در مورد شهید آوینی به بهشت زهرای تهران رفته بود با مشاهده تنوع موجود در گلزار شهدا به مسئول وقت خانه شهید بهشت زهرا گفته بود: من خیلی جاها رفته ام و دیده ام این تنوع را ندارند، تنها هنرتان باید این باشد که این تنوع را حفظ کنید.

{گلزار شهداي شهر ماسال}

{ گلزار شاندرمن}

۴- حذف پرچم جمهوری اسلامی از روی مزار شهدا: پرچم جمهوری اسلامی همواره در هنگام تشییع با پوشاندن تابوت و پس از تدفین با افراشته شدن بر فراز مزار، باعث تمایز بین شهدا و اموات عادی می شد. به علاوه، این پرچم زیبایی و نشاط خاصی نیز به گلزارها می بخشید. مجموع این عوامل موجب شده بود تا پرچم جمهوری اسلامی به عنوان یکی از نمادهای شهادت و شهدا، قداست مضاعفی پیدا کند، گو اینکه مردم همانگونه که انقلاب اسلامی را با نام امام خمینی(ره) می شناسند شهید را نیز با پرچم جمهوری اسلامی شناخته اند. اما در کمال ناباوری در اجرای طرح ساماندهی گلزارهای ماسال و شاندرمن، این نماد مقدس و شناخته شده شهادت و شهدا نیز از فراز هر مزار حذف شد، گویا دستیابی به مزارهای یکسان و تکراری چنان اهمیت داشت که فدا شدن تک تک آثار و نمادها و نشانه های دفاع مقدس هم در برابر آن می ارزید. جالب این است که حتی اگر تنها معیار ما در اجرای ساماندهی زیبایی مزارها می بود باز هم باید پرچم روی مزارها حفظ می شد، نشان به این نشان که بعد از ساماندهی، هیچ گلزاری در کشور به لحاظ زیبایی و ابهت ظاهری به پای گلزار شهدای گلستان اصفهان که در آن پرچمها را بر مزارها حفظ کرده اند نمی رسد.

{گلزار شهداي اصفهان}

۵- از بین بردن فضای سبز موجود در گلزارها: پیش از ساماندهی در گلزارها چند گل و درخت وجود داشت که هم نقش سایبان برای مزارها و زائران را داشتند و هم زیبایی خاصی به گلزار بخشیده بودند و اصلاً وجود همین درختها خودش یک دلیل بود برای اینکه زائران احساس جریان داشتن زندگی و حیات را در گلزار شهدا بیشتر از مزارهای اموات عادی احساس کنند. علی رغم اینکه هیچ منطقی از بین بردن فضای سبز موجود در گلزارها را نمی پذیرد اما با کمال تأسف در جریان ساماندی گلزارهای شهدای ماسال و شاندرمن این فضای سبز نیز کاملاً تخریب شدند.

۶- انتخاب بدترین رنگ ممکن برای سنگ مزارها: وقتی که همه جا این شعار قرآنی را فریاد می کنیم که ((شهدا را مرده مپندارید)) باید معماری و فضای کلی گلزار شهدا نیز به گونه ای باشد که احساس زندگی و حیات را به زائران منتقل کند. بجز حذف تنوع، زیبایی و فضای سبز گلزار که پیش از این بدانها اشاره شد، انتخاب رنگ های تیره برای سنگ مزار شهدا در گلزار ماسال و شاندرمن نیز تیر آخر را برای حاکم ساختن فضای مردگی و یکنواختی بر پیکر مزار شهدا نشاند تا انسان هنگام مقایسه مزار مردم عادی با مزار شهدا، به لحاظ ظاهری قبرستان اموات عادی را بیشتر از گلزارهای شهدا برای بازدید بپسندد، چرا که می داند اگر به مزار اموات عادی برود لااقل کمتر از مزار شهدا، همه چیز رنگ عزا و ممات به خود گرفته اند.

۷- تکمیل نکردن شناسنامه شهدا: با وجود اینکه که به خاطر اجرای طرح ساماندهی، سنگ مزارهای شهدا تعویض می شد اما بررسی دقیقی برای اینکه کدام مشخصات شهدا روی سنگ مزارها نوشته شود صورت نگرفت و در نتیجه برخی از نکات مهمی که می توانست حاوی پیامهای مهمی برای نسل جدید باشد فراموش شد. از جمله بجز چند مورد انگشت شمار، برای عمده شهدا فراموش شد که قشری که شهید متعلق به آن است (از جمله کشاورز، کارگر، معلم، پاسدار، ارتشی، طلبه، دانشجو، دانش آموز و…) روی مزار ثبت شود. (توضیح اینکه درج این نکته، خود می توانست مهمترین سند برای مردمی بودن جنگ در کشور باشد.) نکته دیگر آنکه هیچ اثری از تاریخ تشییع و تدفین شهدا روی سنگ مزارها نیست و نمی توان فهمید که پیکر کدام شهید پس از سالها به دیارش بازگشته است.

۸- استفاده از قلمها و رنگهای نامناسب در نوشته های حکاکی شده روی مزار: از لحاظ نوع قلم و رنگ نوشته های حکاکی شده روی مزارها، به جرئت می توان گفت نمونه پیاده شده در گلزار شهدای ماسال و شاندرمن از بدترین نمونه ها در گلزارهای شهدای کشور است که مشخص نیست بر چه اساسی و با چه نگاهی انتخاب شده اند.

{آرامگاه شهيد محمد عليپور در گلزار شهداي شهر ماسال}

۹- نکات دیگر: به غیر از موارد ذکر شده می توان اشکالات یا نواقصات دیگری نیز برای طرح ساماندهی گلزارهای شهرستان برشمرد. از جمله اینکه:

ـ همسطح ساختن مزارها با سطح زمین

ـ چندین مورد غلط املایی در نوشتارهای سنگ مزارها دیده می شود.

ـ هر چند در بسیاری از گلزارهای شهدای کشور، برای شهدای مفقود الاثر آن شهر مزاری به عنوان یادمان احداث شده است اما در گلزارهای ماسال و شاندرمن تقریباً هیچ اثری از یادمان و یا عکس و حتی اسامی شهدای مفقود الاثر شهرستان نیست. گویی نسل جدید نباید بدانند که هنوز در این شهرستان خانواده هایی هستند که منتظر بازگشت پیکر پرپر، یا بهتر بگویم خاکستر تن عزیزشان هستند. از این جهت شهدای مفقود الثار شهرستان، در مظلومیت و غربتی مظاعف به نسبت سایر شهدای مفقودالاثر کشور به سر می برند.

ـ در برخی شهرهای کشور همچون گلزار شهدای خوی، در کنار گلزار، نمایشگاهی احداث شده شده است که در آن برخی اسناد دفاع مقدس به نمایش گذاشته شده اند. خوب بود که مسئولان شهرستان یک نمایشگاه ساده ای در کنار گلزارها ترتیب داده و رونوشتی از متن اصلی وصیت نامه شهدای شهرستان، وسایل شخصی شهدای شهرستان همچون لباس، قرآن جیبی و… ، تصاویر تشییع و تدفین شهدای شهرستان و… را در آن در معرض دید عموم می گذاشتند تا ضمن انتقال پیام دفاع مقدس به نسل جدید، این گلزارها به نحو احسن میعادگاه عاشقان و دلسوختگان می شد.

ـ در جریان طرح ساماندهی گلزار شهدای برخی شهرها، ابتکاراتی وجود دارد که جای خالی آن در گلزار شهدای شهرستان احساس می شود. از جمله در برخی گلزارها بر فراز هر مزار چند سطری توضیح در مورد آن  شهید درج شده است.

{گلزار شهدای حضرت رسول اكرم (ص) شهر ادیمی}

جمع بندی و پیشنهادات:

همواره گفته شده است که منتقدین باید همراه نقدهای خود راهکار ارائه کنند، خیلی طبیعی است که خوانندگان محترم از این نوشته نیز چنین انتظاری داشته باشند. در پاسخ باید گفت که برخی نقدها (و از جمله نقدی که پیش رویتان است) به گونه ای اند که خودشان به نوعی راه کار هم هستند. مثلاً وقتی گفته می شود حذف قفسه های آلومینیومی از اشتباهات بزرگ طرح بوده است، روشن است که راهکار هم برگرداندن این قفسه ها و آن پرچمهاست. در این بین اگر هم قفسه های آلومینیومی اشکالات و نقایصی داشتند باید به جای پاک کردن صورت مسئله و حذف کلی قفسه ها، آن نقایص را برطرف ساخت.

نکته ای که در پایان سخن لازم است یادآوری گردد آن است که هر چند که اشکالات طرح ساماندهی بسیار زیاد بوده است اما این نوشتار به هیچ وجه در پی تخریب متولیان اجرای طرح و انتساب تهمتهای ناروا به ایشان نیست، بلکه ما تمام مسئله را ناشی از یک غفلت و اشتباه می دانیم نه چیز دیگر. قطعاً تنها املای نانوشته است که غلط ندارد. انتظاری هم که از مسئولان بنیاد شهید شهرستان می رود آن است که با از روشن شدن نواقصات طرح، با شجاعت ضمن پذیرش اشتباهات رخ داده، در اسرع وقت اقدامات مقتضی را جهت اصلاح این نقاط ضعف صورت دهند تا خاطر دغدغه مندان انقلاب اسلامی بیش از این رنجیده نشود.

پاورقی:

[۱] – خوانندگان محترم جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد کیفیت طرح ساماندهی گلزارهای شهدای سراسر کشور می توانند به متن کامل پیشنهادات کمیته دانشجویی نقد و بررسی طرح سامندهی گلزارهای شهدای استان آذربایجان شرقی به متولیان طرح مراجعه نمایند که نسخه پی دی اف آن روی پایگاه اینترنتی ((عصر مبارزه)) به نشانی www.tmabasij.blogfa.com قرار گرفته است. 

ارسال شده  توسط: سيد رسول منفرد

انتهای پیام/