به گزارش ماسال نیوز به نقل از رنگ ایمان؛ در حرم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در شهر مقدس قم، بزرگان، علما، پادشاهان و شخصیتهای بسیاری مدفون هستند و اینها به خاطر جلالت شأن و مقام این بانوی کریمه در میان شیعیان می باشد.

این خاکسپاری ها در نقاط مختلف حرم چه در صحنها و حجره های اطراف آن و چه در رواقها و داخل حرم انجام می گیرد؛ اما در این میان، مقبره گیلانی ها در یکی از بهترین نقاط این صحن و سرا، از گذشته معروف بوده است.

حرم حضرت معصومه (س) علاوه بر صحن بزرگ آن که معروف به صحن اتابکی می باشد؛ دارای یک صحن قدیمی و کوچک است که به صحن عتیق شهرت دارد و امروزه به نام امام هادی علیه السلام مزین گشته است.

این صحن که نزدیک ترین راه ورود به قسمت ضریح بانوی با کرامت اهل بیت (ع) هست، دارای یک ایوان بزرگ در قسمت جنوبی خود معروف به ایوان طلا می باشد و در مقابل آن ـ و در بخش شمالی صحن ـ ایوانی قرار دارد که ساختمان نقاره خانه که طلاکاری شده است روی آن قرار دارد و سردر و برج ساعت نیز در یک طرف آن و در طرف دیگر تالار زیبایی قرار دارد که هم اکنون بر درب آن نوشته است دفتر خدمات حرم مطهر.^[۱]

این بخشِ شمالی و بناهای آن، در واقع حد فاصل و جدا کننده حرم حضرت معصومه (س) از مدرسه فیضیه می باشد که البته از طریق دالان قدیمی و زیبایی به یکدیگر اتصال دارند.[۲]

در ابتدای این راهرو و در دو طرف آن دو حجره ـ به اندازه تقریبی ۱۰ متر مربع ـ تعبیه شده است که در حجره غربی، قهرمان میرزا فرزند عباس میرزا نائب السطنه ناصرالدین شاه در آن مدفون است و این حجره از قسمت پشت به همان تالار و کاخ زیبا که امروزه مرکز خدمات حرم مطهر می باشد متصل است. هم اکنون نیز می توان عکس و برخی آثار مربوط به قهرمان میرزا را در این حجره دید.

مقبره رشتی ها در حرم حضرت معصومه (س)

اما حجره مقابل مقبره قهرمان میرزا که حجره شماره شش صحن عتیق خوانده می‌شود، همان مقبره مرحوم «آیت الله میرعبدالباقی موسوی» ملقب به «حجت الاسلام» و «شریف العلمای رشتی» از مراجع بزرگ و صاحب نفوذ عهد ناصری و پسرش «آقا سید مرتضی» می باشد که بنابر گفته مدیر سابق حرم حضرت معصومه، این حجره از گذشته به «مقبره رشتی ها» معروف بوده است و سنگ مزار این علما و سایر کسانی که در آن دفن شده بودند تا چند سال پیش موجود بوده است و هم اکنون این سنگها در انبار حرم نگهداری می شود که سعی ما برای دسترسی به این نشان ها تا کنون بی نتیجه مانده است.[۳]

نویسنده کتاب کتابه‌های حرم حضرت معصومه که خود در سال ۱۳۷۴ این مزارها را که سنگ روی آنها هنوز در جایشان وجود داشته است دیده و سنگنوشت مزار این دو عالم گیلانی را چنین یادداشت نموده است:

«حاجی میرزا عبدالباقی الهاشمی العلوی الفاطمی الموسوی شهرالله المعظم سنه ۱۳۱۱»

«آقا سید مرتضی ملقب به شریف العلمای رشتی، به تاریخ دهم شهر جمادی الثانی سنه ۱۳۳۹»^[۴]

آثار علما نباید محو شود

متاسفانه در بازدیدی که چند وقت پیش از نقاط مختلف حرم داشتیم، مشاهده کردیم که در این حجره که حجره شماره ۶ صحن عتیق حرم می باشد هیچ اثری از سنگ مزار علما موجود نیست و علاوه بر آن با ساختن یک راه پله آجری، راهی برای دستیابی به طبقه فوقانی حجرات این قسمت حرم درست کرده اند و یک قسمت این حجره را هم دیواری آجری و به صورت موقتی کشیده اند که البته جا دارد مسئولین حرم حضرت معصومه ـ همانگونه که قبلا به تولیت حرم کریمه اهل بیت (ع) پیشنهاد دادیم ـ توجه جدی به احیاء آثار و قبور علما داشته باشند و لازم است که مسئولین استان گیلان نیز به این مفاخر و آثار آنان توجه جدی مبذول فرمایند و برای پاسداشت و زنده نگه داشتن نام و یاد آنان قدمهای موثری بردارند.

مزار بی نشان فیاض لاهیجی

البته علمای دیگری نیز هستند که متاسفانه در تحولات و تغییرات صورت گرفته در قسمتهای مختلف حرم حضرت معصومه (س) آثار آنان دستخوش تغییر یا حذف قرار گرفته است. مثلا مزار دانشمند پرآوازه دنیای اسلام و عالم بزرگ گیلانی «مرحوم فیاض لاهیجی» که تا سالیانی نه چندان دور در صحن بزرگ اتابکی حرم معلوم بود، سالیانی است که دیگر اثری از مدفن این عالم ربانی وجود ندارد.

محل دقیق مزار فیاض لاهیجی در صحن حرم

آیت الله العظمی سبحانی در مقدمه کتاب شمع یقین که تالیف میرزا حسن لاهیجی پسر فیاض لاهیجی است نوشته است: «ملاعبدالرزاق [فیاض] لاهیجی … که خود از نادره های زمان و از متکلمان متعهد و مولف کتابهای ارزنده مانند شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام و گوهر مراد و دیگر آثار کلامی و فلسفی است، و در سال ۱۰۷۲ در شهر قم درگذشته است و در صحن مطهر حضرت معصومه در نزدیکی قبر قطب الدین راوندی به خاک سپرده شده است. تا چندی قبل جایگاه قبر او مشخص بود ولی متاسفانه پس از بازسازی کف صحن و بتن ریزی این اثر ناپدید شد ولی جایگاه آن برای عارفان مشخص است.»[۵] و آیت الله قربانی امام جمعه رشت جای دقیق مزار فیاض را در مقدمه کتاب گوهر مراد، چنین آورده است: «در حدود پنجاه و چند سال قبل هنگامی که آن قسمت قبرستان، مسیر خیابان قرار گرفت بقایای جنازه [فیاض] را به صحن بزرگ حضرت معصومه منتقل و جلو حجره ای که اکنون شهید دکتر مفتح در آن مدفون است (ده قدم به سوی حرم داخل صحن) دفن کردند و در سال ۱۳۲۸ که اینجانب به قم مشرف شده بودم به اتفاق مرحوم حاج یوسف محصصی و فرزندش سعید محصصی که از طلاب علوم دینی در حوزه علمیه قم بوده، سر قبرش که سنگی نیز روی آن نصب بود فاتحه خواندیم ولی اکنون سنگهای قبور را به جهت یکسان سازی صحن از بین برده اند و هیچ آثاری از آن نمی باشد.»[۶]

در ادامه گوشه ای از زندگینامه عالم بزرگ گیلانی آیت الله میرعبدالباقی موسوی ملقب به شریف العلمای رشتی و از مراجع عهد ناصری برای اطلاع بیشتر خوانندگان آورده می شود:

خلاصه زندگینامه شریف العلمای رشتی

آیت الله میرعبدالباقی موسوی ملقب به «شریف العلمای رشتی» فرزند سیدعلیرضا بن حاج میر‌ادریس بن سیدحسین بود که نسبش به سیدشرفشاه گیلانى ـ از عرفاى قرن هشتم هجرى ـ منتهى‌ مى‌شود و سرانجام به امام موسى کاظم ـ علیه السلام ـ می‌رسد.

آیت الله میرعبدالباقی در ابتدای جوانی به نجف اشرف هجرت کرده تحصیلاتش را نزد شیخ حسن و شیخ مهدى کاشف الغطاء و صاحب جواهر به اتمام رسانده و پس از دریافت اجازه اجتهاد و نقل روایت از اساتید مذکور راهی رشت گردید و به مرجعیت دینی آن سامان رسید و در میان مردم مورد احترام و اطاعت بسیار بود. شریف العلما عمر خود را در طاعت خدا و خدمت به شریعت اجداد طاهرینش سپری نمود.

شریف العلما فاضلی کامل و از علمای بزرگوار عصر خویش و معروف به «حجت الاسلام» بود. گفته‌اند یکبار زمانی که برخی از ماموران حکومتی که برای گرفتن مالیات به مردم فشار می‌آوردند و باج می‌خواستند، مردم نزد آیت الله میرعبدالباقی رفته و شکایت کردند؛ ایشان با پای برهنه به سمت محل حکومت حرکت کردند و فریاد زد: «آهای والی، آهای والی، مامورانت از مردم چه می‌خواهند؟!» و اینگونه بود که استاندار ولایت دارالمرز گیلان با یک خطاب ساده، حساب کار دستش آمد و تا مدتی به مردم مظلوم کاری نداشت. از وی به عنوان یکی از مراجع عصر ناصرالدین شاه قاجار نام برده‌اند.

از آثارش کتاب «المواهب الغرویه» شرح استدلالی بر کتاب «شرائع الاسلام» است که آن را در جوانی در چندین مجلد نوشت و بعدها با استفاده از احادیث صحیحه، کتاب «أنوار الشیعه» در اخلاق را نگاشت.

وی در اسفند سال ۱۲۷۲ش^[۷] در رشت درگذشت و بدنش به شهر مقدس قم منتقل گردید و در مقبره شماره شش صحن عتیق حرم حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیهاـ مدفون شد.

شریف العلمای رشتی با دختر فقیه عالی مقام سیدعلی آل‌بحرالعلوم طباطبائی ـ نویسنده کتاب «البرهان القاطع» ـ ازدواج کرده بود و فرزندانی که از ایشان به یادگار ماندند همگی ملقب به بحرالعلوم شدند.

یکی از فرزندان ایشان شهید آیت الله آقامیر بحرالعلوم رشتی، وکیل العلمای گیلان در مجلس اول شورای ملی بود که از طرفداران جدی شیخ فضل الله نوری و از یاران و نزدیکان آیت الله العظمی خمامی بود که در قضایای مشروطه به شهادت رسید.

دیگر فرزندان میرعبدالباقی به نامهای میرزاصادق «صدرالفقها»؛ سیداحمد «افتخارالفقها»؛ سیدحسین آقا مجتهد و سیدمرتضی «شریف العلما» بودند.

سیدمرتضی «شریف العلما» در ۳۰بهمن۱۲۹۹ش^[۸] در رشت درگذشت و در حرم کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س)، کنار پدرش سیدعبدالباقی مدفون است.^[۹]

————————————————–

[۱] . متاسفانه هم اکنون از این تالار و کاخ زیبا به عنوان قسمت اداری استفاده می شود و امکان استفاده به جا و یا بازدید برای عموم میسر نیست.

[۲] . این دالان نیز اکنون به صورت انبار وسایل مربوط به تعمیرات و ساخت و ساز صحن عتیق تبدیل شده است.

[۳] . گفتگوی نگارنده با حجت الاسلام نظری مدیر سابق حرم حضرت معصومه (س).

[۴] . کتابه‌های حرم حضرت معصومه، ص۷۳؛ شناختنامه قم، ج۱، ص ۴۰۸٫

[۵] . شمع یقین، ص۲۲٫

[۶] . گوهر مراد، ص۴٫

[۷] . مطابق رمضان المبارک ۱۳۱۱ق.

[۸]. مطابق۱۰جمادی‌الثانی۱۳۳۹ق.

[۹]. برای اطلاع بیشتر درباره ایشان ر.ک: کتاب آیت الله العظمی حاج ملا محمد خمامی، ص۳۳۳-۳۳۷٫