ماسال نيوز: بر اساس شنيده هاي تاريخي در ابتدا خبري از شهر  ماسال و شاندرمن (در حدود ۱۵۰ سال پيش) نبود بلكه وجود مغازه ها درپايين دست و اماكن دولتي و حكومتي باعث ميشد تا روستاييان به منطقه كوچك ماسال عزيمت كنند

مقدمه:

اگر شهر را مجموعه‌اي مركب ازعوامل طبيعي، اجتماعي و محيط هاي ساخته شده توسط انسان كه در آن جمعيت ساكن متمركز شده و جمعيت در اين مجموعه به طور منظمي درآمده و آداب و رسومي را براي خود ابداع كرده اند تعريف كنيم و شهرسازي را نيز  مطالعه، طرح ريزي و توسعه شهرها با در نظر گرفتن احتياجات اجتماعي و اقتصادي تعريف نماييم به طور طبيعي در فرآيند طراحي هر شهر و توسعه شهرنشيني نيز در قالب اين تعاريف و با اقتضئات زماني و مكاني هر منطقه اي قابل تعريف است . در اين بين توسعه شهرنشيني و برنامه ريزي شهري بر اساس جمعيت، تاريخ شكل گيري و آداب و رسوم آن مردم شكل مي گيرد.

در اين ميان شهرستان ماسال با داشتن دو شهر ماسال وشاندرمن در غرب گيلان نيز از اين امر مستثني نخواهد بود ، ۶۰ درصد از جمعيت ۵۱هزار نفري شهرستان ماسال را روستانشينان تشكيل مي دهند؛ در ادامه به فرآيند توسعه شهرنشيني و عمران شهري ماسال مي پردازيم.

عوامل شهر نشيني در ماسال:

بر اساس شنيده هاي تاريخي در ابتدا خبري از شهر  ماسال و شاندرمن (در حدود ۱۵۰ سال پيش) نبود بلكه وجود مغازه ها درپايين دست و اماكن دولتي و حكومتي باعث ميشد تا روستاييان به شهر كوچك ماسال عزيمت كنند. پيش از اين هم ماسال و نواحي اطراف جزو شهري به نام گسكر كه مجموعه اي از آبادي ها در غرب گيلان بودند به حساب مي آمد.

بر همين اساس در ساليان دور روستا نشيني به عنوان يك فرهنگ غالب بوده و شهر در اين مناطق از مزيت طبيعي (برخورداري از آب ، مايحتاج زندگي، مناسبات زندگي اجتماعي، عوامل مذهبي و اقتصادي) كه مورد نظر مردم همان زمان بود ؛برخوردار نبوده و بدين جهت علاقه اي جهت حضور در شهرجز در مواردي كه مطرح شد وجود نداشت.

اين شهر طي سالهاي اخير رشد جمعيتي و گسترش فيزيكي سريعي را تجربه كرده است. سرآغاز دگرگوني در ماسال و در حقيقت شهر شدن آن به سال ۱۳۴۰ در نتيجه تصميمات سياسي اداري و تأسيس شهرداري در اين شهر برمي گردد. آمارها و شواهد محلي نشان مي دهد، اين شهر با وجود تأسيس بخشداري در سال ۱۳۵۵ و ارتقاء به مركز بخش و تا وقوع انقلاب اسلامي عملاً جمعيت،  مساحت و كالبدي كوچك داشته است، سيماي غالب آن روستايي و ويژگيهاي شهري كمتري برآن حاكم بوده است. اما پس از انقلاب، بويژه بعد از دهه ۶۰ رشد و گسترش اين شهر، سرعت بسيار زيادي گرفت و جمعيتش از ۱۳۷۳۰ نفر در سال ۱۳۶۷ به ۲۰۸۹۱ نفر در سال ۱۳۸۵ رسيد. مساحت آن نيز از ۱۷۳ هكتار به ۴۲۷ هكتار رسيد .

در واقع پس از انقلاب اسلامي، استقرار نهادهاي اداري  سياسي در اين شهر كوچك پررنگتر و به مكاني مركزي با جاذبه هاي نسبتاً شهري براي حوزه نفوذ خود تبدل شد.

گسترش شهرنشيني:

از آنجا كه شهر ماسال در محيط مساعد طبيعي باآب، خاك ، اقليم مناسب… در جلگه حاصلخيز گيلان واقع شده است، در اثر گسترش افقي شهر، بسياري از زمين هاي حاصلخيز كشاورزي و باغات پيرامون آن به زير ساخت وسازهاي شهري و عمدتاً مسكوني رفته است،

در واقع درجه حرارت متناسب همراه بارندگى فراوان در ايجاد و تقويت پوشش گياهى و كشت و زرع محصولات كشاورزى از جمله محصول برنج و رونق اقتصاد كشاورزى شهرستان نقش داشته است و در نتيجه حوزه نفوذ تجارى  اقتصادى نسبتاً مناسبي براى شهر ماسال پديد آورده است.

 نقش بازار نيز در شكل گيرى شهر و گسترش كالبدي آن حائز اهميت است. بازار قديمى ماسال به عنوان هسته اوليه شهر چه در قديم و چه هم اكنون بسيارى از تجار شهرهاى مختلف، بويژه شهرهاى استان گيلان را به اين شهر كوچك كشانده است. چرا كه ماسال قبل از اينكه به عنوان نقطه شهرى شناخته شود به سبب بازار معروف و قديمى آن شناخته مي شد.

دركنار اين شرايط ماسال همانند بسيارى از شهرهاى استان گيلان تا پايان حكومت پهلوى با برخوردارى از مركز تجارى كوچك بصورت يك بلوك نظامى بوده است كه وظيفه اصلى فئودال(ارباب ها) هاى آن مراقبت و كنترل مازادمحلى در حوزه نفوذ و انتقال آن به شهر رشت بوده است. چند فئودال مالك اين مركزتجارى كوچك بودند كه اين افراد عمدتاً بهره مالكانه دريافتى خود را به رشت منتقل مى كردند و عمده سرمايه گذاريهاى آنها نيز در شهر رشت صورت مى گرفت. در بين اين ارباب ها، شخصى از خاندان ماسالى(مرحوم انامقلي ماسالي) بخشي از سرمايه خود را جهت عمران و آبادانى ماسال صرف نموده است، اما وى نيز همانند ساير ارباب ها در شهر رشت اقامت داشت و بخشي از سرمايه گذارى او در رشت انجام مي گرفت. مهمتر از اينكه بيشتر تجار ماسال غير بومى بودند و به همين جهت بخش زيادي از مازاد روستايى بوسيله آنها از ماسال خارج مى شد .

تمام اين عوامل مانع از تحقق انباشت سرمايه در اين مركز تجارى شده است و بعد از انقلاب تحت تاثير سياستهاى مستقيم و غيرمستقيم دولت اين مركز روستايى به تدريج هويت شهرى بيشتري يافت. با وجود مساعدت هاى محيطى و محلى در شكل گيرى اين شهر، اين عوامل به تنهايي ننتوانست به ماسال هويت شهرى ببخشد. اين عوامل دركنار حضور نيروى جديدى بنام دولت موجب گسترش شهر شده است.

عمران و طراحي شهري:

به طور قطع وبر اساس پژوهش هاي مختلف مي توان گفت طراحي شهري و معماري شهري در ايران نيز همانند رده بندي كلي توسعه كشور نيز امري عقب مانده است. ناهمگوني مناسبات شهر، عدم تناسب امكانات، عدم طراحي فضاي شهرنشيني، ناهمگوني معماري ساختمانها، عدم تعريف مجاري ارتباطي و…  از مواردي است كه عمران شهري ايران را جزو كشورهاي جهان سوم بدانيم. گسترش شهر در ماسال نيز با عوامل غير قابل كنترل و بدون برنامه ريزي و مهندسي شهري طراحي شد.

عوامل مطرح شده در بالا در مورد ماسال نيز حكم فرماست؛ به طوري كه با وجود برخي فضاهاي بالقوه شهرسازي، به دليل عدم برخورداري از نظام برنامه ريزي و متخصص امور شهري، طراحي خاصي براي شهر وجود ندارد و به طور قطع مي توان گفت شهر از قانون خاصي جهت گسترش و عمران پيروي نمي كند و نهادهاي مربوطه همواره در روزمرگي و در پس توسعه شهري بسر مي برند.

فضاها و امكانات شهرنشيني: 

با توجه به اينكه اقتصاد وگسترش كالبدي شهر ماسال به تزريق سرمايه هاى ملى وابسته است و اين وابستگى هر چه بيشتر، به اعتبارات و سرمايه گذاري هاي دولتى را به دنبال دارد باعث شده است ماسال تبديل به يك اقتصاد غير مولد شود.

هم چنين به دليل وجود فقر حاكم و زندگي سنتي اقتصادي مردم؛ دولت و مسئولين به عنوان يك نماد حلال مشكلات تبديل شده است و از سرمايه گذاري بخش خصوصي به دليل عدم برخورداري از زيرساخت هاي مناسب همچون جاده ورودي و خروجي اصلي، قوانين دست و پا گير منابع طبيعي، و… برخوردار نبوده است.

نرخ بالاي بيكاري به دليل عدم توسعه يافتگي صنعتي و به تبع آن كاهش درآمد سرانه باعث شده است تا توقعات مردم درحد امور روزمره شهري باقي بماند .

دركنار اين عوامل عدم نفوذ مسئولين شهر در ادارات كل و وزارتخانه ها باعث شده تا بودجه مناسبي به شهر اختصاص داده نشود. با اين حال چگونه مي توان بدون وجود منابع مالي فضاهاي شهري را همراه با رشد روزافزون جمعيت شهري توسعه داد؟

در اين زمينه بودجه داخلي شهرداري نيز قابل ذكر است ، مسلم است كه در طول اين چند ساله به دليلي افزايش روز افزون و ناهمگون آپارتمان سازي بودجه شهرداري جهت امور جاري شهر افزايش يافته است كه در شهر نمود چنداني از اين افزايش بودجه مشاهده نمي شود.

برخورداري از كمترين امكانات شهري يكي از عواملي است تا ماسال كمترين نرخ رشد جمعيت (به دليل مهاجرت) را در استان به خود اختصاص دهد (گرچه در سالهاي اخير توسعه امكاناتي خصوصا در زمينه خدمات وزشي و رفاهي گسترش يافته است).

مشكل برخورداري متوازن از تكنولوژي شهري؛محيط زيست و حمل نقل مناسب از مواردي است كه نه تنها در ماسال بلكه در كل كشور وجود دارد.

عدم توازن برخي خيابان ها و پياده روها، روشنايي معابر، تابلوها و تبليغات شهري، آلودگي تصويري در تبليغات و پرده نوشته ها، عدم بخش بندي مناسب كوچه ها ومعابر جديد، عدم برخورداري از سند توسعه شهري، عدم هماهنگي دستگاهها در فرآيند توسعه شهري، وجود بروكراسي اداري و… از عواملي است كه در عمران شهري ماسال خودنمايي مي كند

نوشته شده توسط ، محمدباقر فتحي ، تاريخ انتشار سه شنبه دوم آبان ماه هزار و سيصد و نود و يك