به گزارش ماسال نیوز به نقل از تسنیم، محمد دبیر مقدم ــ استاد دانشگاه علامه طباطبایی در سخنان خود با عنوان “اهمیت علمی زبان مادری من” و با ابراز این نکته که “در قلمروی جغرافیایی ایران از آزمایشگاه زبان‌شناسی بهره‌مند هستیم، اظهار داشت: در جای‌جای ایران‌زمین، زبان‌ها، گویش‌ها و لهجه‌های مختلفی گفتگو می‌شوند که توصیف ویژگی‌های آنها دانش زبان‌شناس‌ها را از ماهیت زبان ارتقا می‌دهد.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بیشتر این زبان‌ها و گویش‌ها، شاخه ایرانی خانواده زبانهای هند و اروپایی هستند اما تعداد دیگری از زبانهای رایج در قلمروی جغرافیایی این سرزمین مانند ترکی، ترکمنی، قشقایی، سامی، عربی، آرامی‌نو، قفقازی، ارمنی و غیره از خانواده‌های زبانی دیگر برخاسته‌اند.
به‌گفته دبیر مقدم، این آزمایشگاه طبیعی زبان‌شناسی، منعکس کننده تاریخ و تجربه مشترک ایرانیان و نشان دهنده برخورد و هم‌افزایی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها است.
مقدم با اشاره به اینکه برخی از این زبان‌ها و گویش‌ها به‌لحاظ ملاکهای معیار زبان‌شناختی مشخصاً تعداد گویشوران، در گروه زبان‌ها و گویش‌های درخطر یا رو به زوال هستند، گفت: اگرچه تعداد زیادی از این زبان‌ها و گویش‌ها براساس ملاکهای معیار در خطر یا رو به زوال تلقی نمی‌شوند ولی به‌سبب عوامل اجتماعی مختلف شامل تماس زبانی، آموزش رسمی، رسانه‌ها، مهاجرت و وسایل ارتباطی جدید، ویژگی‌های کهن و اصیل زبانی خود را از دست می‌دهند.
وی در ادامه راجع به گویش مردم بیرجند گفت: گویش این مردم در دو نسل پیش به‌طور کلی با گویش نسل جدید متفاوت است پس در کمتر از ۷۰ــ۶۰ سال می‌توان شاهد چنین اتفاقی در زبان بود.
ضرورت بازتعریف زبان و گویش در خطر
مقدم در ادامه به مسئله جایگزینی زبان اشاره کرد و از جایگزین شدن تدریجی و آرام زبان ترکی به‌جای زبان طالشی در بخش‌هایی از طالش خبر داد و تأکید کرد: به‌نظر می‌رسد ضروری است که مفهوم زبان و گویش در خطر را در وضعیت زبان‌شناختی ایران بازتعریف کنیم.
وی دوزبانگی و حتی زبانگی در بسیاری از نواحی ایران را امری عادی دانست و گفت: با توجه به این آگاهی که زبان فارسی زبان لایه زبرین است بنابراین هویت را الگوهای لایه‌لایه، متقاطع و پیچیده وابستگی‌های قومی، فرهنگی و روان‌شناختی تعیین می‌کنند.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در ادامه به بیان مفصل جنبه‌هایی از ویژگی‌های زبان‌شناختی تعدادی از زبانهای ایرانی رایج در کشور از جمله طالشی، اورامانی و دوانی پرداخت.
وی با تأکید بر اینکه زبانهای ایرانی غربی یا شرقی هستند به زبان طالشی به‌عنوان یکی از زبانهای غربی شمالی در ایران اشاره کرد و گفت: این زبان سه‌گونه متمایز شامل طالشی مرکزی، شمالی و جنوبی دارد.
به‌گفته وی، زبان طالشی شمالی در روستای عنبران بالا نسبت به زبان پهلوی ویژگی‌های کهن‌تری دارد چرا که زبان پهلوی فقط در ضمیر اول شخص بین فاعلی و غیرفاعلی تمیز قایل می‌شود اما در برخی از گونه‌های طالشی بین همه ضمایر این تفاوت وجود دارد.
مقدم از این زبان طالشی به‌عنوان یک زبان ایرانی نویی نام برد که اگرچه هنوز هم رایج است اما از زبانی که ۲ هزار سال پیش صحبت می‌شده کهن‌تر است.
وی با ابراز این نکته که تغییرات تاریخی زبان را هنوز هم می‌توان در کشور دید، گفت: طالشی مرکزی ویژگی‌های کهن‌تری نسبت به بقیه دارد چرا که منطقه طالش کوهستانی است و جمعیت‌ها و روستاها کوچک هستند و تماس کمتری داشتند در نتیجه عامل تماس زبانی و جغرافیا باعث شده این زبان طی سالها حفظ شود.
وی زبان اورامی را از گروه زبانهای غربی شمالی زبانهای ایرانی دانست و گفت: گورانی و اورامی در دریای کردی است اما این زبان از شاخه کردی نیست و شبیه زبانهای فلات مرکزی ایران است.
وی درباره زبان دوانی که در روستای دوان در استان فارس رواج دارد، گفت: جمعیت این روستا ۴۳۵ نفر است که این امر در خطر بودن این زبان را نشان می‌دهد.
به‌گفته وی، از دست رفتن یک زبان برای زبان‌شناس‌هایی با علایق نظری فاجعه‌آمیزتر از زبان‌شناس‌های توصیف‌گرا که روی توصیف زبانهای مشخص تمرکز می‌کنند است، چون مرگ این زبان‌ها به‌معنای از بین رفتن ابدی مرتبط‌ترین داده‌ها برای مطالعات نظری کلی است.
