۱۲ سال قبل، واکنش مردم گیلان به وقایع ناگوار عاشورای ۸۸، در هشت دی رقم خورد. مردم گیلان در شام غریبان، از اتفاقات روز عاشورای تهران (۶ دی) مطلع شدند. صبح فردا در رشت جلسه‌ای برگزار شد که شهید حامد کوچک‌زاده از بانیانش بود. جمع‌بندی جلسه این شد که برای صبح روز بعد (۸ دی) از مردم برای برگزاری یک تجمع در میدان شهرداری رشت دعوت شود (در حالی که هنوز شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی راهپیمایی سراسری ۸ و ۹ دی را اعلام نکرده بود). صبح هشتم دی‌ماه، مردم رشت به‌میدان آمدند. البته برای مردم اقلیمی که یک درهم‌آمیختگی تاریخی و عمیق با امام‌زادگان و نوادگان ائمه اطهار (س) داشتند، این کافی و راضی‌کننده نشد و آن‌ها نهم دی‌ماه مجدداً در میدان شهرداری رشت مجتمع شدند.
هشتم دی، محمل یک حضور حماسی دیگر از مردم گیلان در تاریخ نیز هست که از بیشتر چشم‌ها دور مانده است. دی‌ماه ۱۳۲۹، در اوج حساسیت مبارزات ملی شدن شدن صنعت نفت، دقیقاً در چنان روزی، میدان شهرداری رشت شاهد حضور ده‌ها هزار نفر از مردم گیلان شد. در زمانهای که ساختارهای سیاسی و اجتماعی، خیلی از مناطق کشور را در انفعال فرو برده بود این تجمع بزرگ، پشتوانه شخصیت‌هایی چون مرحوم آیت‌الله کاشانی، مرحوم مصدق و قلم‌ها و اراده‌هایی شد که ۲۹ اسفندماه، ملی شدن نفت را به مرحله تصویب رساندند. تجلیل یا حمایت رهبران ملی‌سازی نفت و شخصیت مبارزی چون شیخ محمدباقر رسولی از مردم گیلان برای این تجمع، نشانه اهمیت و تأثیرگذاری میتینگ ۸ دی بود. (شرحی از این ماجرا در کتاب تاریخ گیلان دکتر ناصر عظیمی در دسترس است).
حضور مردم در وقایع معمولی تاریخ مهم است اما در بزنگاه‌هایی که دل خواص به تردید می‌افتد و دست مدیران لرزان می‌شود اقدام مردم اهمیتی مضاعف می‌یابد و تاریخ دیگری را بنا می‌گذارد. هشت دی ۱۳۲۹ و ۱۳۸۸ هر دو روزی بودند که در آن مردم گیلان زودتر از بسیاری از خواص و مدیران، خودشان را به‌معرکه رساندند: یکی در صیانت از استقلال اقتصادی ایران و دیگری برای حفاظت از استقلال سیاسی آن. اهمیت و عظمت حضور مردم در دوره اختناق پهلوی (که گاهی مردم گیلان از رعب متهم شدن به برگزاری تجمع، جرئت برگزاری تشییع عزیزان خود را نداشتند) مشخص است اما در سال ۸۸ ، یکی از فعالان روشنگری در این موضوع می‌گفت ما گاهی برای انتخاب سخنران مراسمات، با امتناع اکثر خواص از سخنرانی روبرو می‌شدیم!
متأسفانه هنوز هم در یادآوری و احیای هشت دی گیلان، برخی از ما نگران و دست‌به‌عصا هستیم. بنابراین، در شرایطی که امروزه گاهی در مناسبت‌زدگی و مناسک‌سازی زیاده‌روی می‌کنیم اما پاسداشت مناسبت «۸ دی» در گیلان، به‌خاطر آن پیشینه تاریخی، می‌تواند نماد و یادآور زمانهای مختلفی شود که این استان پیشگام و تعیین‌کننده شده است:
«آن‌زمان که وطن، فروشی بود
رشت شعر مقاومت می‌گفت*»
و تردیدی که بر ما برای احیای ۸ دی حکمفرماست نشان می‌دهد پرچمداری پاسداشت این روز نیز باید به‌دست مردم بیفتد.
* شعر: مرتضی عابدپور لنگرودی
