ماسال نیوز: در روز عاشورا هیأت های سینه و زنجیر زن مرکب از سوگواران شیعه و سنی از مساجد منطقه ی اسالم به مسجد «سیاه علم» واقع در خاله سرا می روند.
«در تالشِ آنسوی مرز آیین محرم رو به احیاست. در آنجا پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ امواج انقلاب، اندیشه ها، احساسات و هماوردطلبی های ایدئولوژی سوسیالیستی همه ی مظاهر فرهنگ جامعه ی سنتی را که دین بخش بزرگی از آن را دربرداشت، فرو می کوبید و واپس می راند. اما بسیاری از آداب و آیین ها همچنان پایداری می کردند.
از جمله ی آن ها آیین محرم بود که هر چند با افت و خیزهایی سر آن داشت که پایدار بماند، اما در سال های پس از جنگ جهانی دوم، با به اجرا درآمدن سیاست ضد فرهنگ اقوام و ملیت های استالین اغلب زیارتگاه ها و تکایا، تخریب و بسیاری از مساجد تبدیل به انبار و فروشگاه و مدرسه و غیره شد و برخی دیگر نیز اجباراً به صورت متروکه رها گردید. اجرای هر گونه مراسم مذهبی ممنوع شد و مراکز مذهبی مهمی چون آرامگاه شیخ زاهد و مسجد مجاور آن واقع در روستای شیخ کران را با خاک یکسان کردند. زیارتگاه مشهور بی بی فاطمه را در زیر خروارها خاک مدفون و از روی آن جاده ای را عبور دادند. لاجرم اجرای آیین هایی چون محرم به خلوت و خفا رفتند. پس از فروپاشی شوروی، در بین تالشان آن دیار نخستین آیین هایی که بی درنگ زندگی دوباره یافتند، نوروز و محرم بود. اکنون در مناطق تالش نشین آن سوی مرز که مساجد رونق خود را تا حدودی باز یافته اند، آیین محرم هر سال با گرمی بیشتر اما هنوز به شکلی ساده در آنجا برگزار می شود.»6
به طور کلی آداب و رسوم محرم در سراسر کشور یکسان است، اما در اجرای آن در مناطق مختلف تفاوت هایی وجود دارد؛ زیرا در بعضی موارد فرهنگ قومی و ایرانی با فرهنگ اسلامی آمیخته شده و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی را بوجود آورده که رنگ و بوی خاصی را به خود گرفته است.
بخش اعظم شهرستانآستارا و شهر لَوَندَویل را تالشان تشکیل می دهند. اما به دلیل مهاجرت آذری ها به آنجا تغییرات و تأثیراتی در برپایی مراسم سوگواری محرم بوجود آمده است. از آیین های ویژه ماه محرم در آستارا مراسم «طشت گذاری» است. این مراسم از چند روز مانده به محرم شروع می شود. «آغاز این مراسم همراه با مرثیه خوانی، زنجیر و سینه زنی و نواختن موسیقی عزاداری با طبل و شیپور و نی است. یک یا دو طشت پر آب را به عنوان نماد پاکی و زلالی و به یاد لب تشنه ی امام حسین(ع) و یارانش در دشت کربلا، در صحن بیرون مسجد می گذارند. با گلاب را معطّر می کنند و چند سکه ی نذری در آن می اندازند تا حاجتمندان نیز سکّه های خود را درون آن بریزند. درون طشت هم کاسه ای می گذارند که بر کف آن پنجه ای فلزی به عنوان نماد دست بریده ی سقای کربلا حضرت ابوالفضل عباس(ع) نشانده شده است. طشت و کاسه از جنس مس و برنج و به طور کلّی فلزی است. مراسم طشت گذاری از بعداز ظهر تا پیش از اذان مغرب است و ساعت آن متغیر بوده در ارتباط با چهار فصل سال و کوتاه و بلند بودن روز می باشد. سوگواران از آب طشت به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا به نیّت تهذیب روح و رفع بیماری می خورند، مقدار کمی از آن را به دست و صورت و بدن خود می مالند و سکه های نذری را درون طشت می ریزند و پارچه ی سیاه نذری برای روانداز یا زیرانداز آن تقدیم می کنند. در قدیم گاه برای مداوای یک بیماری لاعلاج، خود را با قفل و زنجیر به طشت می بستند و از آن شفای عاجل طلب می کردند. در زمان قدیم، در روستاهای فاقد مسجد افرادی از روستا نذر می کردند و خانه ی خود را برای سوگواری دهه ی محرم در اختیار هیأت عزاداری قرار می دادند.
در مناطق کوهستانی نیز عشایر برای عزاداری در این ایّام به کمک یکدیگر کومه ی چادری (پارو یا پاری) بزرگی می ساختند و پس از اتمام مراسم آن را بر می چیدند. در روستاهای مناطق کوهستانی به علت بعد مسافت بین امام زاده ها و محل مسکونی اهالی، در روز عاشورا برای سوگواری به مزار مقدس (تربَه) می رفتند و در بعضی از روستاهای همین مناطق نیز مراسم بعداز ظهر عاشورا (شکستن قتل علم) را در گورستان برگزار می کردند. ظهر عاشورا را که مردم ساعت شهادت امام می دانند و عزاداری به اوج می رسد «قتل علم» و بعد از ظهر عاشورا را «شکستن علم» می نامند۱۲.» به طور کلی اهل تسنن در روزهای محرم روزه می گیرند و احسان می دهند.
«در هشتپر یک هفته پیش از فرا رسیدن ماه محرم، سران مذهبی و مسئولین هیئت ها هر شب به حسینیه می روند و در استقبال از ماه محرم ضمن برنامه ریزی برای ایام سوگواری محرم به صورت بسیار حزن انگیزی عزاداری می کنند. این مراسم موسوم به «هفته خوانی» است. در نواحی لیسار و خطبه سرا نگهداری از طشت محرم هر مسجد به طور دائم و حتی موروثی به عهده ی شخص خاصی است و آن شخص یک شب قبل از آغاز محرم در خانه ی خود سفره احسان می گسترد و کلیه ی اهالی محل را به اطعام دعوت می کند. پس از اطعام، تمام مدعوین در شکل یک هیأت عزادار مراسم طشت گردانی را اجرا می کنند»13.
«در شهر هشتپر مراسم مذهبی و معنوی طشت گذاری با حضور روحانیون، خیل عظیمی از خادمان، محبان، عزاداران امام حسین و اعضای هیأت امنای مساجد حسینیه، قاسمیه، صاحب الزمان(عج)، حضرت رقیه، امام جعفر صادق، سید نیکی، عباسیه، زینبیه، حسینیه ترشابر، حضرت اباالفضل و مساجد دیگر انجام می گیرد؛ طوری که هیأت های عزاداری از محل مسجد به همراه طشت هایی به حرکت درآمده، ضمن عزاداری در مسیر در محل مسجد جامع شهر حضور پیدا کرده و پس از مداحی و تعزیه به محل مسجد خود بازگشته و خود را آماده برگزاری مراسم ماه محرم می نمایند.»14
«در زیارتگاه امام سلطان محمود شاه دینوری ابن زید ابن امام زین العابدین(ع) در دهکده ی شاه میللَرزان مراسم عَلَم بَندی اول محرم و مراسم عَلَم آچینی سیزدهم محرم برپا می شود»15. «ضمن آن که در تاسوعا و عاشورا مراسم عزاداری برگزار می شود به طوری که از هفت روستا دستجات سینه زنی و زنجیرزنی به زیارتگاه شاه میللرزان آمده و ساعت ها به عزاداری می پردازند»16.
«با توجه به این که در مناطقاسالم و کرگانرود و لیسار تا حدود آستارا، حدود نیمی از اهالی سنی می باشند و اینان مساجد ویژه خود را دارند، در دهه ی محرم هر شب در آن مساجد نیز مراسم احسان و سوگواری به شیوه ی خاص اهل سنت برگزار می شود. در روز عاشورا هیأت های سینه و زنجیر زن مرکب از سوگواران شیعه و سنی از مساجد منطقه ی اسالم به مسجد «سیاه علم» واقع در خاله سرا ۵۷ می روند. در آن روز عده ای که طبق رسمی، هر ساله نذر احسان و اطعام دارند، مواد غذایی لازم را به صحن مسجد سیاه علم برده و در همانجا طبخ می کنند و به صرف انبوه عزاداران حاضر می رسانند»17.
«در سیدشرفشاه (پیرشرفشاه) تالشدولاب(رضوانشهر فعلی) جهت عزاداری دستجات مختلف سینه زنی و زنجیرزنی از اطراف به زیارت آمده و با علم ها و نشانه های خود ای امامزاده را طواف می کنند. در روز دوازدهم محرم در روستای گیل چالان رضوانشهر مراسم سوم امام به اجرا درمی آید که همراه با تعزیه خوانی است. در تمام شب های دهه ی محرم در مسجد غریب بنده ی رضوانشهر سفره ی احسان می گسترند و مطابق سنتی دیرین هر خانواده از اهالی شهر غذای آماده برای اطعام سوگواران به آن مسجد می برند. در روز عاشورا که غریب بنده میزبان ده ها هیأت عزادار و جمعیتی بیش از پنجاه هزار نفر است، در بسیاری از خانه های رضوانشهر سفره احسان می گسترند و مردم را برای اطعام دعوت می نمایند. همین رسم در روز تاسوعا که زیارتگاه سیدشرفشاه میزبان هیأت های عزادار می باشد، به وسیله ی اهالی دارسرا به اجرا درمی آید. در این ایام اهل سنت منطقه نیز به مسجد می روند و در کنار هم دینان شیعه ی خود در برخی از مراسم شرکت جسته و عزاداری می نمایند»18.
(پایان بخش اول)
منابع: ۶ ۶ـ عبدلی، علی، ۱۳۸۰، محرم در تالش، ماهنامه گیلَه وا، شماره ۶۱، سال نهم، صفحه ۴۱، به کوشش محمد تقی پوراحمد جکتاجی/ ۷ ـ علی پور، جانبرا، ۱۳۸۴، محرم در گشت رودخان، ماهنامه ی تالش، شماره ۱۴، سال دوم، به کوشش شهرام آزموده/ ۸ـ ستوده، منوچهر، ۱۳۴۹، از آستارا تا آسترآباد، نشر آگاه، چاپ اول، صفحه ده / ۹ ـ بازن،مارسل،برمبرژه،کریستیان،۱۳۶۵،گیلان و آذربایجان شرقی،ترجمه دکتر مظفر امین فرشچیان،نشر توس،ص ۱۷۴/ ۱۰ ـ افشاریان، نادر،۱۳۸۸، تاریخ شفت، نشر ایلیا، صفحه ۲۶۴/ ۱۱ ـ میرمعنوی، رضا، ۱۳۷۸، سیمای تئاتر گیلان، نشر انجمن نمایش شهرستان صومعه سرا، صفحه ۲۳/ ۱۲ ـ اصلاح عربانی،ابراهیم و دیگران،۱۳۸۷، کتاب گیلان ج۴،نشر پژوهشگران ایران،ص ۷۱۵/ ۱۳ ـ عبدلی، علی، ۱۳۸۰، محرم در تالش، ماهنامه گیلَه وا، شماره ۶۱، سال نهم، صفحه ۴۱، به کوشش محمد تقی پوراحمد جکتاجی/ ۱۴ ـ گزارش برگزاری آیین سنتی طشت گذاری در تالش، ۱۳۹۰، هفته نامه تیلار، شماره ۲۹۵، سال هفتم، صفحه ۸، به کوشش سید جلال سیدمحمدی/ ۱۵ ـ ستوده، منوچهر، ۱۳۴۹، از آستارا تا آسترآباد، نشر آگاه، چاپ اول، صفحه ۴۱/ ۱۶ ـ یوسفی جولندان، منصور، ۱۳۸۹، قدیس(بررسی نقش زیارتگاه ها در زندگی اقوام تالش)، نشر ایلیا، صفحه ۶۷/ ۱۷ ـ عبدلی، علی، ۱۳۸۰، محرم در تالش، ماهنامه گیلَه وا، شماره ۶۱، سال نهم، صفحه ۴۱، به کوشش محمد تقی پوراحمد جکتاجی/ ۱۸ ـ همان/
نوشته شده توسط سیدمومن منفرد، تاریخ انتشار یکشنبه بیست و یکم آبان ماه هزار و سیصد و نود و یک
